به گزارش آهنیفو؛ همین هفته قبل بود که طرح جدیدی از طرحهای فولادی در نیشابور افتتاح شد، هر چند جای خرسندی است که دامنه حضور سرمایه‌گذاران در عرصه تولید در سالی که به نام «سرمایه‌گذاری برای تولید» نامگذاری شده است، در خراسان رضوی بیشتر می‌شود اما جدا از همه این طرحها ابتدا باید منبع مطمئنی برای تامین آب آن وجود داشته باشد.

در شرایطی که از مجموع ۳۷ دشت خراسان رضوی، نیمی در شرایط "ممنوعه بحرانی" قرار دارد و وجود چاه‌های غیرمجاز و برداشت بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی، وضعیت دشت‌های استان را بحرانی کرده است، اجرای طرحهایی که مصرف آب جزو لاینفک شان بوده، چه ضرورتی پیدا می‌کند.

می‌دانیم که خراسان رضوی یکی از مهمترین نقاط دارای ذخایر قابل توجه سنگ آهن در کشور معادل ۳۰ درصد از آن است، سنگ آهن این منطقه که عمدتا در شهرستان خواف واقع شده است، با بیش از یک میلیارد تن ذخیره یکی از ۱۰ معدن بزرگ سنگ‌آهن در جهان و تامین‌کننده خوراک اولیه برای تولید ۱۷.۵ میلیون تن کنسانتره، ۱۵ میلیون تن گندله و پنج میلیون تن سنگ‌آهن در ایران به شمار می‌رود.

به موازات برخورداری خراسان رضوی از این ذخایر سنگ آهن، اجرای طرحهای فولادی در استان توسعه یافته‌اند، با توجه به این ذخایر، اجرای ۲۲ طرح فولادی را در طول سالهای گذشته در این استان برای رسیدن به هدف تولید سالانه ۱۷.۵ میلیون تن فولاد در افق سال ۱۴۰۴ تعریف کردند که عمده آنها در منطقه خواف در قالب تولید گندله، کنسانتره، نورد، آهن اسفنجی، شمش، میلگرد و غیره به تناوب در شهرستانهای تربت حیدریه، سبزوار و نیشابور به اجرا رسیده است.

اما یکی از نیازمندیهای اصلی فولاد در منطقه، آب است. از مهمترین مشکلات خراسان رضوی نیز، آب و هوای خشک، ناهمخوانی توسعه استان با ظرفیتهای زیست محیطی و آبی، بیشتر بودن حجم برداشت آب نسبت به منابع تجدیدپذیر آن، بدمصرف کردن و اسراف در مصرف منابع آبی است.

براساس اطلاعات بدست آمده، کل میزان آب موردنیاز طرح‌های توسعه فولادی در خراسان رضوی در منطقه سنگان خواف، ۲۱ میلیون مترمکعب در سال است. از این میزان نیاز تاکنون حدود هشت میلیون مترمکعب تأمین‌ شده است که این میزان از طریق کنترل آب‌های شور و خرید چاه‌های کشاورزی تأمین می‌شود.

در نیشابور بخشی از آب پشت سد «بار» در اختیار شرکت فولاد خراسان قرار گرفته است و اخیرا نیز طرح تصفیه خانه فاضلاب نیشابور برای تامین آب این شرکت از طریق پساب اجرا شده است، تامین آب مورد نیاز طرح فولادی سبزوار نیز از طریق خرید چاه‌های کشاورزی انجام می‌گیرد، مسئولان می‌گویند «بنا نیست هر زمان که با بحران آب مواجه شدیم، در واحدهای صنعتی را ببندیم؛ چرا که صنایع در مقایسه با بخش کشاورزی آب کمتری مصرف می‌کنند».

با این حال جدا از مزایایی که طرحهای صنعتی به لحاظ ارزش افزوده، ایجاد اشتغال و تولید ثروت برای کشور و استان خراسان رضوی دارند؛ در شرایط بحران آب، امنیت غذایی مردم در اولویت قرار می‌گیرد، وضعیت بخش کشاورزی خراسان رضوی مناسب نیست و باید پذیرفت در شرایط فعلی تمرکز اصلی باید بر بخش کشاورزی، بهینه سازی مصرف آب و ارتقای سطح امنیت غذایی مردم باشد، مشکلات زیست محیطی استان به لحاظ گرد و غبار، آلودگی هوا و فرونشست زمین که وضعیت بسیار نامناسبی دارد را نیز به این بخش باید اضافه کرد.

براساس اطلاعات بدست آمده از دستگاه‌های اجرایی، ۱۶ هزار و ۵۶۱ حلقه چاه مجاز در خراسان رضوی وجود دارد که ۹ هزار و ۹۶۱ حلقه از این تعداد چاه کشاورزی است، شمار چاه‌های غیرمجاز در استان از هزار و ۵۰۰ مورد در سال ۱۳۶۷ به هفت هزار و ۵۰۰ مورد در این استان رسیده است، کارشناسان بر این باورند که در هر ثانیه ۲۳ لیتر آب از چاه‌های استان به هدر می‌رود که باید از اتلاف آن جلوگیری کرد. از سوی دیگر هم اکنون کمتر از ۱۱ درصد از حجم سدهای استان آب دارد که عمق بحران آبی را در منطقه نشان می‌دهد.

سرانه آبی در دشت مشهد ۲۰۰ متر مکعب بوده، در حالی که نزدیک به ۵۰ درصد جمعیت استان خراسان رضوی در دشت مشهد ساکن هستند، ۷۰ درصد از صنایع استان در این دشت استقرار داشته و ۹۰ درصد خدمات نیز در این دشت ارائه می‌شود، طول شکافهای ناشی از اضافه برداشت آب در دشت نیشابور نیز به ۷۵ کیلومتر و عمق آن در برخی نقاط به ۱۵ متر رسیده است، فرونشست در دشت نیشابور چندین برابر حد معمولی فرونشستها بوده و به حدی رسیده است که زیرساختهای حملی و نقلی را تهدید می‌کند. نمونه آن جاده همت آباد - فیروزه در حوالی دشت نیشابور است که در محل یک فرونشست چند کیلومتری قرار گرفته و به طور مداوم در زمان بارشها و تحت تاثیر فرونشست قرار گرفته و تخریب می شود.

توسعه و تکمیل زنجیره تولید فولاد در منطقه سنگان خواف نیز نیازمند تامین منابع آبی پایدار است، هرچند تامین چهار میلیون مترمکعب آب از تالاب سیرخون خواف برای صنایع معدنی سنگان این شهرستان مدنظر قرار گرفته اما یک راه حل در کوتاه مدت به شمار می رود و فضای اجتماعی نسبت به برداشت از این تالاب که ظرفیت مهم گردشگری منطقه به شمار می رود، مناسب نیست و اعتراضهایی را در پی داشته است.

دولت طرح انتقال آب از دریای عمان برای خراسان رضوی را اجرا کرده است اما کمبود منابع و طول زیاد مسافت آن نمی‌تواند راه‌حل مطئمنی برای تامین آب طرحهای فولادی باشد، آن هم در شرایطی که سال به سال دغدغه آب و انرژی در این منطقه عمیق‌تر می‌شود و باید تامین امنیت غذایی و زیست محیطی مردم در اولویت باشد.

هرچند به گفته کارشناسان «چالش جدی خراسان رضوی کم‌آبی، خشکسالی و عدم وجود منابع آبی نیست، بلکه باید مدیریت آب در استان به درستی انجام شود» اما در هر صورت اقلیم شرق کشور خشک است و فشار مدیریتی بر کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی است که این امر امکان‌پذیر نیست، استان در تلاش برای تکمیل زنجیره فولاد است و بهره‌برداری از این طرحها در همین راستا است اما در شرایط فعلی باید کشاورزی در اولویت باشد، حفظ ذخایر آب، روشهای بهینه سازی و فرهنگ سازی پیرامون مصرف صحیح آب در اولویت قرار گیرد.